έρευνα

Υπεύθυνη εκπαιδευτικός: Ελένη Βλάχου

Σύντομη περιγραφή

Το πρόγραμμα εκπονήθηκε από τα 23 παιδιά της Γ΄1 τάξης από τα τέλη Φεβρουαρίου έως τα μέσα Ιουνίου 2002.

Κίνδυνοι στην αυλή…

Χρησιμοποιήθηκε μία επιπλέον ώρα (αφιλοκερδώς) στο εβδομαδιαίο ωράριο, κάθε Πέμπτη και αρκετές αντίστοιχες διδακτικές ώρες Αισθητικής αγωγής για σχετικές εικαστικές δραστηριότητες και θεατρικό παιχνίδι.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Πρόληψη ατυχημάτων στο σχολείο

• στην αίθουσα
• στους κοινόχρηστους χώρους

Πρόληψη ατυχημάτων στο παιχνίδι

Πρόληψη ατυχημάτων στο δρόμο

• στο αυτοκίνητο
• στο δρόμο πεζοί
• στο ποδήλατο

Πρόληψη ατυχημάτων στο σπίτι

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

• Η υψηλή συχνότητα ατυχημάτων στο σχολείο.
• Ένα γραμμάριο πρόληψης ισούται με ένα τονο θεραπείας.
• Η ανάγκη για καλλιέργεια της προσωπικής ευθύνης στην ασφάλεια των παιδιών.
• Ανάγκη για εξασφάλιση κατάλληλων συνθηκών στο χώρο διαβίωσης και συναναστροφής για την αποφυγή ατυχημάτων.

ΣΚΟΠΟΙ ? ΣΤΟΧΟΙ

Α. Παρατήρηση, συνειδητοποίηση και επίγνωση των κινδύνων στους χώρους συναναστροφής και διαβίωσης των

Το εξώφυλλο της εργασίας

παιδιών.
Β. Κριτική αντιμετώπιση, ώστε να προκύψουν προτάσεις από τα ίδια τα παιδιά σχετικά με τους τρόπους αποφυγής των ατυχημάτων.
Γ. Αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς για προσωπική ασφάλεια και αποφυγή ατυχημάτων.

 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Τα παιδιά εργάστηκαν σε ομάδες. Υπήρξαν τέσσερις ομάδες των έξι ατόμων περίπου. Για τη διερεύνηση των δύο  πρώτων υποθεμάτων (πρόληψη ατυχημάτων στο σχολείο και στο παιχνίδι-παιδική χαρά) χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της μελέτης πεδίου και επίλυσης προβλήματος. Για τα άλλα δύο υποθέματα (πρόληψη ατυχημάτων στο δρόμο και στο σπίτι) χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος Project.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Η αξιολόγηση προέκυψε: από το ερωτηματολόγιο, που  διανεμήθηκε στο τέλος του προγράμματος και από τις προγραμματισμένες δραστηριότητες: παντομίμα ? αυτοσχεδιασμοί, κόμικς, γελοιογραφίες, γνωμικά ? παροιμίες σχετικά με την προσωπική ασφάλεια και πρόληψη ατυχημάτων, διαγωνισμός αφίσας με μηνύματα πρόληψης, προτάσεις ? οδηγίες προς τα παιδιά του σχολείου για την αποφυγή ατυχημάτων, επιστολή προς το δήμαρχο για την επιδιόρθωση παιχνιδιών της παιδικής χαράς, που εντοπίστηκαν από τα παιδιά.

ΦΑΣΕΙΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Α) ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: Αρχικά συζητήθηκε το φαινόμενο των συχνών ατυχημάτων στο σχολείο. Πολλές φορές  τα

Κίνδυνοι στην αυλή!

παιδιά έτυχε να συνοδεύσουν κάποιο συμμαθητή/τρια τραυματισμένο/η στο γραφείο των εκπαιδευτικών, για να του/της παρασχεθούν οι πρώτες βοήθειες. Ακολούθησε συζήτηση για το τι μπορεί να φταίει. Τα παιδιά εντόπισαν τις αιτίες στην απροσεξία μερικών παιδιών, στη σκανδαλιά και τα επικίνδυνα πειράγματα από άλλα παιδιά και στη διαμόρφωση ορισμένων σημείων στο σχολικό χώρο, όπου χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή.

Κατόπιν, τα παιδιά επισήμαναν πολλούς κινδύνους μέσα στην αίθουσα. Η ομάδα εργασίας που ανέλαβε τους κινδύνους στο σχολείο κατέγραφε τις παρατηρήσεις όλων των παιδιών, που με πολλή προθυμία και ζήλο ανακοίνωναν. Στη συνέχεια δέχτηκαν να φωτογραφηθούν αναπαριστάνοντας καταστάσεις κινδύνου στην αίθουσα, επειδή οι φωτογραφίες θα χρειάζονταν για την έκδοση του σχετικού εγχειριδίου.

Η ίδια διαδικασία ακολουθήθηκε και για τη διερεύνηση και καταγραφή κινδύνων στους εσωτερικούς και εξωτερικούς κοινόχρηστους χώρους του σχολείου. Η μελέτη στο συγκεκριμένο πεδίο ανέδιδε όλες τις περιπτώσεις, κατά τις οποίες θα μπορούσε να προκληθεί ατύχημα. Τα παιδιά τις βιώνουν, στη διάρκεια της έλευσής τους στο σχολείο, στη γραμμή την ώρα της προσευχής, στα διαλείμματα τόσο κατά την κάθοδο όσο και κατά την άνοδο. Έγινε η σχετική φωτογράφηση και καταγραφή από την αντίστοιχη ομάδα εργασίας.

Η δασκάλα της τάξης πέρασε τις φωτογραφίες στον Η/Υ και δίπλα σε καθεμιά άφησε γραμμές, για να συμπληρωθούν από τα παιδιά της ομάδας εργασίας τα αντίστοιχα σχόλια. Αυτό χρειαζόταν για την έκδοση του εγχειριδίου για την πρόληψη ατυχημάτων, όπου τα κείμενα θα έβγαιναν από τα ίδια τα παιδιά. Τα υπόλοιπα παιδιά έκαναν γελοιογραφίες και κόμικς με καταστάσεις κινδύνου στο σχολείο.

Επίσης, η δασκάλα της τάξης ρώτησε τα παιδιά εάν θα ήθελαν να ενημερώσουν και να συμβουλεύσουν και τα παιδιά των υπόλοιπων τάξεων, ώστε να αποφεύγουν τα ατυχήματα. Τα παιδιά με πολύ ενθουσιασμό συμφώνησαν και τότε τους  μοιράστηκε ένα φυλλάδιο με τίτλο «Προτάσεις ? οδηγίες των ομάδων εργασίας για ασφάλεια στο σχολείο». Μοιράστηκαν τέσσερα όμοια φυλλάδια για τις τέσσερις ομάδες εργασίας. Το συμπλήρωναν με μεγάλο ζήλο και δεν ήθελαν να φύγουν, ενώ είχε χτυπήσει το κουδούνι για να σχολάσουν. Εντυπωσιακή ήταν η συμμετοχή και των «αδύνατων» μαθητών και μαθητριών.

Σε αντίστοιχες ώρες της αισθητικής αγωγής τα παιδιά έπαιξαν με αυτοσχεδιασμούς και παντομίμα με καταστάσεις κινδύνου στο σχολείο και διασκέδασαν πολύ.

Β) ΣΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ: Για να γίνει η σχετική μελέτη, τα παιδιά επισκέφθηκαν την παιδική χαρά, στην οποία συχνά

Κίνδυνοι στην παιδική χαρά!

έρχονταν για εκδρομή. Η δεύτερη ομάδα εργασίας είχε μαζί της τα απαραίτητα για την καταγραφή των κινδύνων εκεί. Τα παιδιά μελέτησαν με προσοχή κάθε επιμέρους σημείο και εξέφρασαν τις παρατηρήσεις τους. Φωτογραφήθηκαν σε καταστάσεις κινδύνου και έκαναν κάποιες επισημάνσεις και προτάσεις για την επίλυση των προβλημάτων εκεί, τις οποίες πρότειναν να γνωστοποιήσουν και στο δήμαρχο. Έτσι, προέκυψε η ανάγκη να γραφτεί μια επιστολή. Αυτό έγινε σε επόμενη διδακτική ώρα.

Η δασκάλα ζητούσε από τα παιδιά να σχηματίσουν την κατάλληλη φραστική διατύπωση και έτσι συνδιαμόρφωσαν ένα κείμενο, το οποίο έγραφε η δασκάλα στον πίνακα. Κάποια μαθήτρια, που επιλέχτηκε κατόπιν διαδικασίας από την αντίστοιχη ομάδα, αντέγραψε με προσοχή το κείμενο, το οποίο στάλθηκε στο δήμαρχο. Τα παιδιά ζητούσαν από το δήμαρχο να στείλει τεχνίτες, για να κάνουν επιδιορθώσεις σε δύο παιχνίδια: α) σε μια σειρά από τέσσερις κούνιες, που το επάνω οριζόντιο δοκάρι έτριζε και ήταν ετοιμόρροπο και β) στο μονόζυγο, όπου ζητούσαν να τον κοντύνουν από κάτω, διότι εάν κρεμαστούν τόσο μικρά παιδιά από τόσο  ψηλά, κινδυνεύουν να χτυπήσουν άσχημα. Εξάλλου, τα παιχνίδια αυτά απευθύνονται στα μικρά παιδιά κυρίως.

Οι φωτογραφίες περάστηκαν στον Η/Υ και τα παιδιά της αντίστοιχης ομάδας εξέφρασαν γραπτώς τα σχετικά σχόλια. Τα υπόλοιπα παιδιά σχεδίαζαν κόμικς και γελοιογραφίες με κινδύνους και ατυχήματα στο παιχνίδι, καθώς και στις αντίστοιχες ώρες της  αισθητικής αγωγής, όπου έπαιξαν παντομίμα και αυτοσχεδιασμούς.

Γ) ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ: Εδώ αλλάζει η μεθοδολογία για την προσέγγιση του θέματος. Χρησιμοποιήθηκε εποπτικό υλικό από διάφορα βιβλία και ενημερωτικά φυλλάδια, που συγκεντρώθηκαν τόσο από τα ίδια τα παιδιά όσο και από τη δασκάλα τους. Έγινε συζήτηση με βάση αυτά, σε τρεις επιμέρους τομείς: α) στο αυτοκίνητο, που σχετίζεται με τη συμπεριφορά και στάση των παιδιών ως επιβατών σε αυτοκίνητο, β) στο δρόμο, που σχετίζεται με τη στάση των παιδιών ως πεζών και γ) στο ποδήλατο, που σχετίζεται με την οδική συμπεριφορά των παιδιών ως ποδηλατιστών. Η τρίτη ομάδα εργασίας κατέγραφε τους κινδύνους στο δρόμο, όπως προέκυπταν από τις παρατηρήσεις όλης της τάξης. Τα παιδιά είχαν να αφηγηθούν προσωπικές εμπειρίες ή γεγονότα που συνέβησαν σε κοντινά τους πρόσωπα.

Το ενδιαφέρον και η συμμετοχή τους ήταν ενθουσιώδης, επειδή το θέμα τους  ήταν κάτι άμεσο, κοντινό, γνώριμο και

Κίνδυνοι στο παιχνίδι!

τους δημιουργούσε μεγάλο προβληματισμό. Ωστόσο, πολλά από τα επιμέρους ζητήματα που εξέτασαν τα παιδιά, δεν γνώριζαν πώς να τα αντιμετωπίσουν. Πολλά στοιχεία της κυκλοφοριακής αγωγής τους ήταν άγνωστα. Προβληματίστηκαν, προσπάθησαν να βρουν λύσεις προτείνοντας διαφορετικές εκδοχές και τέλος  εισέπραξαν τη σωστή απάντηση.

Με βάση τις εικόνες των εγχειριδίων, που επίσης περάστηκαν στον Η/Υ, τα παιδιά της τρίτης ομάδας έγραψαν τα σχετικά σχόλια. Ακολουθήθηκε η ίδια διαδικασία. Κόμικς, γελοιογραφίες, αυτοσχεδιασμοί, παντομίμα.

Δ) ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ: Στο θέμα αυτό τα παιδιά είχαν να κάνουν πολλές επισημάνσεις, οι οποίες καταγράφηκαν από την τέταρτη ομάδα. Πήραν τα έντυπα  από τον Η/Υ με τις εικόνες που αφορούσαν κινδύνους στο σπίτι, γράφτηκαν τα σχετικά σχόλια από την τέταρτη ομάδα και τα υπόλοιπα παιδιά σχεδίασαν κόμικς, κλπ. Αναπαρίσταναν καταστάσεις κινδύνου στο σπίτι με τη μορφή παντομίμας και αυτοσχεδιασμού. Επιπλέον, τους ζητήθηκε να ζωγραφίσουν μια αφίσα με μηνύματα πρόληψης ατυχημάτων. Τα μηνύματα των παιδιών είχαν αμεσότητα και σε μερικές περιπτώσεις χιούμορ.

Μια ακόμη δραστηριότητα ήταν να βρουν γνωμικά και παροιμίες σχετικές με την πρόληψη, την προνοητικότητα, την προσωπική ασφάλεια από βιβλία ή ρωτώντας τον παππού και τη γιαγιά.

ΤΕΛΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Στην τελευταία φάση του προγράμματος διανεμήθηκε στα παιδιά ένα φυλλάδιο που αποτελείται από πέντε σελίδες με ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου. Σκοπός του ερωτηματολογίου ήταν να αξιολογηθεί ο βαθμός κατανόησης και επίγνωσης των κινδύνων και επίλυσης  προβλημάτων σε δύσκολες καταστάσεις. Για τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου χρειάστηκε μια διδακτική ώρα, αν και τα περισσότερα παιδιά είχαν τελειώσει αρκετά νωρίτερα. Το είδαν ευχάριστα σαν παιχνιδάκι και το συμπλήρωσαν με προθυμία.

Με βάση:

• τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα του ερωτηματολογίου
• τις προγραμματισμένες δραστηριότητες
• την αισθητή βελτίωση στη συμπεριφορά των παιδιών και
• τις μαρτυρίες των γονέων για τη συμπεριφορά τους στο σπίτι

καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι σκοποί και οι στόχοι του προγράμματος έχουν επιτευχθεί.

Το μεράκι των παιδιών και η διάθεση για έρευνα, παρατήρηση και καταγραφή ήταν εμφανής από την αρχή του προγράμματος. Η συμμετοχή όλων των παιδιών ήταν καθολική. Ακόμα και οι «αδύνατοι» μαθητές και μαθήτριες εργάστηκαν με ενθουσιασμό και ζήλο σε όλα τα στάδια διεξαγωγής του προγράμματος.

Βέβαια, είναι γεγονός ότι στη φάση της επεξεργασίας των στοιχείων σε ομάδες ανάμεσα στα 23 παιδιά υπήρξαν τρεις μεμονωμένες περιπτώσεις παιδιών, που ήθελαν να επιβληθούν  στην ομάδα τους, αδιαφορώντας για την άποψη της πλειοψηφίας και εφόσον δεν το κατάφερναν, επιθυμούσαν να απομονωθούν. Όμως, με τις κατάλληλες υποδείξεις και επιχειρήματα της δασκάλας τους, κατόρθωσαν σιγά σιγά να ξεπεράσουν τον εγωισμό τους ως ένα βαθμό και να ενσωματωθούν και πάλι στην ομάδα. Ακόμη υπήρξαν δύο περιπτώσεις παιδιών πολύ χαμηλών τόνων, που ένιωθαν επισκιασμένα από το δυναμισμό και την επιβλητικότητα  κάποιων μελών της ομάδας, με αποτέλεσμα να έχουν επίσης τάσεις απομόνωσης. Και εκεί η παρέμβαση της δασκάλας ? συντονίστριας λειτούργησε «θεραπευτικά».

Η συμπεριφορά των παιδιών μέσα στη σχολική αίθουσα και στα διαλείμματα βελτιώθηκε αισθητά. Η ευαισθητοποίησή τους στα ζητήματα ασφάλειας τους οδήγησε στο να κάνουν επισημάνσεις και παρατηρήσεις για τη συμπεριφορά των υπόλοιπων παιδιών του σχολείου, κάτι που παλιότερα δεν συνέβαινε.

Σε γενικές γραμμές τα παιδιά έμειναν πολύ ευχαριστημένα από το πρόγραμμα αυτό. Με την παντομίμα, τη ζωγραφική, τα κόμικς, διασκέδασαν. Μάλιστα δήλωναν ότι επιθυμούσαν να καθίσουν και την έβδομη ώρα, για να συνεχίσουν τις εργασίες τους. Αυτό θεωρείται επιτυχία για ένα δάσκαλο/α και του/της δίνει το κουράγιο, ώστε να ασχοληθεί και πάλι με ένα παρόμοιο πρόγραμμα.

Κλείνοντας, θέλω να επισημάνω τα εξής:

Πράγματι πολύ μεγαλύτερη αξία έχει το να προλαμβάνουμε παρά να θεραπεύουμε. Θεωρώ ότι είναι καθήκον της εκπαίδευσης να εφαρμόσει προγράμματα πρόληψης σε διάφορους τομείς της σωματικής και ψυχικής υγείας, ώστε να περάσουν τα μηνύματα πρόληψης σε όλα τα σχολεία, σε όλα τα παιδιά.

Όσοι ασχολούμαστε με προγράμματα Αγωγής Υγείας οφείλουμε να φερόμαστε, όσο μπορούμε, με υπευθυνότητα, με βαθύτερη γνώση και επιστημονική κατάρτιση και συναισθηματική – διανοητική ωριμότητα. Εάν δε διαπνεόμαστε από υπευθυνότητα ως προς τις γνώσεις που καλούμαστε να μεταλαμπαδεύσουμε στα παιδιά, αλλά τους παρέχουμε πληροφορίες που προέρχονται από την άκριτη αποδοχή μας σ? αυτούς τους χαλεπούς καιρούς της  παραπληροφόρησης και των υψηλών συμφερόντων, τότε υπάρχουν δύο λύσεις: α) να αποσυρθούμε, να μελετήσουμε σε βάθος και  τότε να προχωρήσουμε στην ενασχόλησή μας με τέτοια προγράμματα ή β) καθώς εκπονούμε ένα τέτοιο πρόγραμμα, να μελετούμε σε βάθος με πνεύμα δημιουργικής αμφισβήτησης και κριτικής διασαφήνισης της αλήθειας από  το ψεύδος.

Για να πείθουμε τα παιδιά να αλλάξουν στάση στον τομέα της πρόληψης, το καλύτερο επιχείρημα είναι η ίδια μας η συμπεριφορά, το δικό μας παράδειγμα, που αποτελεί πρότυπο προς μίμηση για τα παιδιά.

Έτσι, θα συνεισφέρουμε στο να συνδιαμορφώσουμε (ανάμεσα σε τόσους άλλους παράγοντες επίδρασης) ενεργούς, υπεύθυνους πολίτες, που θα πάρουν στα χέρια τους το μέλλον του τόπου μας, για να τον παραδώσουν στις επόμενες γενιές όσο γίνεται πιο «υγιή», ασφαλή και ανθρώπινο.

H υπεύθυνη εκπαιδευτικός

Βλάχου Ελένη